U uslovima ekspanzije savremenih telekomunikacionih sistema baziranih na bežičnom prenosu, neophodno je sveobuhvatno sagledati biološke efekte elektromagnetskog zračenja u RF i mikrotalasnom frekvencijskom opsegu i kroz zakonsku regulativu obezbjediti odgovarajuće mjere zaštite svih kategorija stanovništva.

U ovom dijelu su prikazani standardi  sa kojima se postavljaju limiti za izloženost zračenju, sa posebnim osvrtom na standarde koji važe u EU i u svijetu. Standardi u oblasti zaštite od RF zračenja odnose se na propise, preporuke i granične vrjednosti kojima se određuju maksimumi izlaganja zračenju u cilju zaštite ljudskog zdravlja.
Ustanovljene granice sigurnosti uglavnom su zasnovane na istraživanjima uticaja efekata zagrijavanja (termičkih)i stimulativnih (netermičkih) efekata na ljudsko tijelo. Takođe, granične vrijednosti su podložne  izmjenama i korekcijama u zavisnosti od istraživanja i novih saznanja, a podijeljene su u dvije grupe:

granične vrijednosti u području povećane osjetljivosti i
granične vrijednosti u području profesionalne izloženosti .

Područja povećane osjetljivosti su prostori  gdje boravi  opšta populacija (General Population/uncontrolled), pri čemu  njihova izloženost EM poljima nije kontrolisana, a to su:

a) područja stambenih zona u kojima se  osobe  mogu zadržavati i 24 sata dnevno;
b) škole, ustanove predškolskog odgoja, porodilišta, bolnice, smještajni turistički  objekti, te dječja igrališta  (prema urbanističkom planu) i
c) površine neizgrađenih parcela namjenjene prema urbanističkom planu za a) ili b).

Područja profesionalne izloženosti su područja radnih mjesta (Occupational/Controled Exposure) koja nisu u području povećane osjetljivosti i na kojima se pojedinci mogu zadržavati do osam sati dnevno, pri čemu je kontrolisana  njihova izloženost elektromagnetskim poljima.

8.1.  RAZVOJ STANDARDA U OBLASTI RF  ZRAČENJA (top)

Na temelju opsežnih istraživanja, vlade pojedinih zemalja donosile su određene standarde i preporuke u cilju  stvaranja sigurnosti od štetnih efekata RF/MT zračenja na ljudsku populaciju. Prve takve prepopuke pojavile su se prije pola vijeka, tačnije 1953.godine. Njima je za graničnu vrijednost gustine snage incidentnog EM talasa postavljena vrijednost od 10 mW/cm2, kao rezultat eksperimenta na termičkom modelu kod koga je ograničen porast unutrašnje temperature čovjeka do najviše 1°C, ako je apsorbovana oko polovina upadne energije. Ova vrijednost je usvojena i iz razloga što su neke od studija pokazale da RF zračenja gustine snage čak i ispod vrijednosti 100 mW/cm2 mogu izazvati pojavu katarakte  oka.
U periodu nakon toga došlo je do pojave različitih standarda u pojedinim zemljama. Na primjer, 1975. godine postojao je ogroman raspon između granične vrijednosti u SAD (10 mW/cm2) i u tadašnjem Sovjetskom Savezu (10 µW/cm2). Korištenje dozimetrijske veličine SAR predloženo je u Americi od strane tijela NCRP (National Council of Radiation Protection and Measurements) i usvojeno od strane američkog nacionalnog instituta za standardizaciju ANSI (American National Standards Institute) 1982. godine.
Devet godina kasnije IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) komitet SCC-28 (Standards Coordinating Commitee 28) objavio je novi IEEE C95.1-1991 standard, koji je sljedeće, 1992. godine ANSI usvojio za američki nacionalni standard. ANSI/IEEE standard bazirao se na brižljivoj interpretaciji rezultata dotadašnjih naučnih istraživanja, uzimajući u obzir sva laboratorijska, epidemiološka i ostala ispitivanja. Na osnovu ovih procjena u opsegu od 100 kHz do 6 GHz usvojena je vrijednost za SAR od 4 W/kg, usrednjeno za cijelo tijelo kao radna granica iznad koje je ustanovljeno da dolazi do štetnih bioloških efekata.
Da bi se uzela u obzir potencijalna nepouzdanost naučnih rezultata, kao i biološke različitosti u ljudskoj populaciji, postavljena je bezbjednosna margina sa faktorom 50, kako bi bilo sigurno da su postavljene granice daleko ispod nivoa zračenja pri kojima bi se mogle pojaviti štetne biološke reakcije.
Pored ANSI-ja, među najpoznatije i najkompetentnije institucije iz ove oblasti ubraja se i ICNIRP (International Commision on Non-Ionizing Radiation Protection). Ova organizacija intenzivno sarađuje sa drugim organizacijama koje se bave istim problemima, a u stalnoj je vezi sa Svjetskom zdravstvenom organizacijom (WHO). Veliki je problem to što nema jedinstvenog standarda koji bi obavezivao sve zemlje svjeta.

Trenutna je situacija takva da se standardi razlikuju od države do države, a postoje i države koje uopšte nemaju definisane standarde za intenzitet RF zračenja:

Kao primjer poslužiće nam tabela 8.1 iz koje se jasno može vidjeti koliko se razlikuju  standardi za osnovna ograničenja,  u zavisnosti od zemlje u kojoj su određeni standardi usvojeni.

8.2. EVROPSKI STANDARDI (top)

U Evropi su se devedesetih godina, takođe intenzivno obavljale aktivnosti na standardizaciji. One su se uglavnom bazirale na preporukama WHO (World Health Organization).  Godine 1993. objavljen je dokument WHO u kome se ustanovljava da se granica za moguću pojavu bioloških efekata nalazi u oblasti vrijednosti SAR-a od 1 do 4 W/kg.

Tabela 8.2

I u ovom dokumentu predlaže se bezbjedonosni faktor od 50 u odnosu na 4 W/kg uzimajući u obzir mnoge okolnosti koje postoje u realnom životu  (starost, stanje organizma itd).
Brojna istraživanja pokazala su posebnu osjetljivost organa oka  na   izlaganje RF zračenju. Na bazi tih zapažanja CENELEC (European Committee for Electrotechnical Standardization) je 1995. godine predložio limit od 2 W/kg usrednjeno na 10 g tkiva za parcijalnu izloženost tijela. Ovo je ujedno do 1999. godine bio prihvaćeni limit za SAR u području glave kod korisnika mobilne telefonije u većini evropskih zemalja.
Isti ovaj limit postavilo je međunarodno tijelo ICNIRP (International Commision on Non-Ionizing Radiation Protection), koje je 1998. godine objavilo značajan dokument o preporukama za ograničavanje izloženosti EM zračenju do  frekvencija od 300 GHz.

Evropski komitet za elektrotehničku standardizaciju CENELEC izdao je više dokumenata u kojima su date osnovne smjernice za zaštitu ljudske populacije od radiofrekvencijskog zračenja. U tabeli 8.2, dati su referentni standardi za područje radiofrekvencijskog zračenja.

8.3. ICNIRP STANDARD (top)

Međunarodna komisija za zaštitu od nejonizujućih zračenja (ICNIRP) je nezavisna naučna organizacija čiji je zadatak donošenje propisa o rizicima po zdravlje usljed izlaganja nejonizujućem zračenju. ICNIRP propisi su usvojeni od strane Savjeta Evrope  kao važeći standard za sve zemlje članice Evropske  unije.

U okviru ICNIRP standarda definišu se :

1. osnovna ograničenja  koja moraju uvijek biti poštovana  i

2. referentni nivoi  koji smiju biti prekoračeni ukoliko nisu prekoračena osnovna ograničenja.
Osnovna ograničenja se izražavaju u veličinama koje karakterišu pojave unutar ljudskog tijela i ne mogu se direktno mjeriti, kao npr. SAR. Sa druge strane, referentni nivoi se mogu mjeriti u odsustvu ljudskih bića, kao npr. električno polje.

8.3.1.   Osnovna ograničenja

Ova ograničenja na izlaganje djelovanju električnih, magnetskih i elektromagnetskih polja  direktno se baziraju na utvrđenim zdravstvenim normama i biološkim razmatranjima djelovanja tih polja.

U zavisnosti od frekvencijskog opsega, fizičke veličine na koje se odnose osnovna ograničenja su: gustina magnetskog toka (B), gustina struje (J), specifična apsorbovana snaga (SAR) i gustina snage (S).

Tabela 8.3

NAPOMENE:

1. f je frekvencija izražena u Hz.

2. Zbog električne nehomogenosti ljudskog tijela srednja vrijednost gustine struje uzima se sa presjeka površine 1 cm², normalnog  na   smjer struje.

3. Za frekvencijsko područje do 100 kHz vršna vrijednost gustine struje dobiva se množenjem kvadratnog korijena srednje vrijednosti sa . Za impulse trajanja t_p ekvivalentna frekvencija, koja se primjenjuje kod osnovnih ograničenja, izračunava se prema izrazu f=1/(2t_p).

4. Za impulsno magnetsko polje u frekvencijskom području do 100 kHz najveća gustina struje pridružena impulsu izračunava se na osnovu vremena porasta i pada, te najveće brzine promjene gustine magnetskog toka. Indukovana gustina struje može se uporediti s odgovarajućim osnovnim ograničenjem.

5. Sve vrijednosti specifične apsorbovane snage (SAR) usrednjavaju se unutar bilo kojeg 6-minutnog intervala.

6. Masa za usrednjavanje lokalizovane specifične apsorbovane snage (SAR) iznosi bilo kojih 10g kontinuiranog tkiva. Za procjenu  izloženostiuzima se vrijednost tako dobijene najveće  specifične apsorbovane  snage (SAR).

7. Za impulse trajanja t_p ekvivalentna frekvencija, koja se primjenjuje kod osnovnih ograničenja, izračunava se prema  izrazu f=1/(2t_p).Takođe za frekvencijsko područje od 0,3 GHz do 10 GHz i za lokalizovanu izloženost glave, preporučuje se dodatno osnovno  ograničenje, prema kojem vrijednost specifične apsorbovane energije(SA) ne smije prelaziti 10 mJ/kg  za lica koja se kreću po službenoj dužnosti  u područjima profesionalne izloženosti, odnosno 2 mJ/kg za stanovništvo u  područjima povećane osjetljivosti, usrednjeno po 10 g  tkiva.(top)

Izvod iz osmog poglavlja knjige: ČOVJEK U BLISKOM RADIOFREKVENCIJSKOM POLJU, autora Kemala Dervića, COBISS.CG-ID 13243152